نوشته مرحوم استاد علی دوانی به یاد مرحوم آیت الله العظمی حاج میرزاعلی فلسفی (ره)
در سال 1326 شمسی که در نجف اشرف مشغول تحصیل علوم دینی بودم، از جمله استادان سطح ما آقا میرزاعلی آقا فلسفی برادر کوچک سخنور نامی مرحوم آقای فلسفی بود. حجره آن مرحوم در طبقه بالای مدرسه سید بود که بهترین مدارس نجف به شمار می آمد. من هم در همان مدرسه حجره داشتم .
آقا میرزا علی آقا فلسفی با آقا شیخ ابوالقاسم تهرانی (دکتر ابوالقاسم گرجی امروز) همدرس و دوست صمیمی، بود. ایشان هم در طبقه پایین حجره داشتند و هر دو از افاضل شاگردان مرحوم آیت الله العظمی خوئی بودند که درس خارج آن مرحوم در نجف اول بود.
وقار و متانت و جاذبه ظاهری و اخلاقی آقا میرزا علی فلسفی، به تنهایی کافی بود که من به درس ایشان بروم تا چه رسد که خیلی فصیح و آرام هم درس می گفت. واقعاً او یک روحانی نمونه و از آنها بود که گفته اند با کسانی مجالست کنید که دیدن آنها شما را به یاد خدا بیندازد (جالسوا مع من یذکرکم الله رؤیته).
آنچه را بعدها که به کشور برگشتم و برادر بزرگوارش مرحوم آقای فلسفی در کتابهای علمی و تربیتیش (کودک و جوان) می دیدم، حالت ایشان آن موقع در نجف برایم تداعی می شد و پیدا بود که آقا میرزا علی آقا از تعلیم و تربیت خاص اخلاقی و خانوادگی برخوردار است و با بسیاری از فضلا و علما تفاوت داشت.
پدر ایشان مرحوم آیت الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی فقیه و فیلسوف و از علمای طراز اول تهران بود. برادر بزرگشان مرحوم حاج میرزا ابوالقاسم که او نیز از علمای محترم تهران بود و گاهی که در منزل مرحوم فلسفی می دیدیم و بحثی فقهی پیش می آمد، مرحوم آقای فلسفی برای اطمینان خاطر از او سؤال می کرد.
در یک کلام تعلیم و تربیت اسلامی را من در این خانواده- پدر و هر سه فرزند آن مرحوم بالعیان می دیدم، و بارها به زبان می آوردم.
مرحوم آقا میرزا علی آقا در سال 1300 شمسی در تهران متولد شد، و در سال 1324 که مقدمات و سطح را خوانده بود برای تکمیل معلومات و دروس خارج فقه و اصول فقهای نجف به آن شهر مقدس رفت، و چنان که گفتم آنچه به یاد دارم مربوط به وقتی است که به درس مرحوم آیت الله خوئی می رفت.
حاج میرزا علی آقا ده سال در نجف اشرف اقامت داشت و ادامه تحصیل می داد. از مرحوم آقای فلسفی شنیدم که آیت الله خوئی در میان صدها شاگرد فاضل خود فقط به ایشان و یک نفر دیگر اجازه اجتهاد داده بود!
آن مرحوم پس از بازگشت به کشور به مدت ده سال در مسجد لرزاده تهران اقامه جماعت داشت. آن گاه عازم مشهد مقدس می شود و مدت 38 سال هم در جوار حضرت امام رضا علیه السلام اقامت می کند. ایشان در آنجا اشتغال به تدریس خارج فقه و اصول داشته است. درس ایشان در مشهد اول بوده و حدود 800 نفر از فضلا در آن شرکت داشته اند.
وقتی زندگی نامه مرحوم آقای فلسفی را تنظیم و تدوین می کردم دیدم ایشان از برادرانشان حاج میرزا ابوالقاسم و حاج میرزا علی آقا نامی نبرده و یادی نکرده اند. گفتم آقا! چرا ازا ین دو بزرگوار یاد نکرده اید. گفت لازم است؟ گفتم حتماً، مخصوصاً حاج میرزا علی آقا که امروز فقیهی بزرگ و باید او را از مراجع تقلید دانست. مرحوم آقای فلسفی گفت بعد از وفات مرحوم آیت الله اراکی جمعی از بازاریان تهران به مشهد رفتند و با اصرار از ایشان خواستند رساله شان را چاپ کنند که هم از ایشان تقلید نمایند و در امر تقلید دغدغه ای نداشته باشند، ولی ایشان قبول نکرد و فقط اکتفا به تدریس داشت.
به طوری که شنیدم آن مرحوم برای خرید لوازم خانه حتی نان و گوشت و سبزی و غیره خود می رفته، و در صف خرید نان می ایستاده، و چون به ایشان می گفتند مناسب شما نیست، می گفته اند، مگر من نمی خواهم غذا بخورم؟ پس خودم هم آن را خریده و آماده می کنم. بارها به خانه ایشان زنگ می زنند و می گویند ما خادمی می آوریم که کار خانه را انجام دهد تا حضرت آیت الله خود به خرید نروند، ولی ایشان نمی پذیرند.
می توانم بگویم حتی یک نفر از آن آیت بزرگ الهی خاطره تلخی نداشته و ندارد، جز نیکی و استفاده های علمی و اخلاقی که همین نیز به وسیله صدها نفر از شاگردان فاضلش برای او خواهد ماند. مرحوم آیت الله فلسفی سرانجام در روز تاسوعا (19 بهمن) در مشهد مقدس به لقاءالله پیوست و با تشییع باشکوهی در دارالسیاده مدفون گردید.
والسلام علیه یوم ولد و یوم ممات و یوم یبعث من حیا
استاد علی دوانی - حوزه علمیه قم
